In dit blog ga ik in op rouwen over verlies en de instinctieve reactie op voortdurende machteloosheid. Omdat we als foetus, als baby en als peuter helemaal afhankelijk zijn, is het niet vervullen van onze primaire emotionele, spirituele en soms zelfs fysieke behoeften niet alleen traumatisch maar ook per definitie een relatietrauma.
‘Complex trauma’ is zowat synoniem met ‘primair relatietrauma’.
Complex trauma is niet het gevolg van één shockgebeurtenis (zoals een ongeval) maar van een herhaling van schijnbaar zelfs kleine incidenten. Onze reacties op deze herhaalde momenten van emotionele, spirituele en/of fysieke pijn worden verweven in de groei van ons zenuwstelsel (inclusief de hersenen en de zo enorm belangrijke nervus vagus).
Daarom heeft complex trauma een levenslange invloed, niet alleen op onze gezondheid maar ook op onze relaties.
Onze hersenen groeien in volume nooit meer dan tijdens onze eerste 3 levensjaren.
Maar ook ons hart lijdt mee onder onze niet vervulde basisbehoeften…
Eigenlijk werd in het geval van niet afstemming op onze basisbehoeften meerdere keren ons hart gebroken zonder dat we daar woorden voor hadden. Daar hoort een heel diep woordeloos verdriet bij. Dat verdriet zit echter meestal onder een laag van enorme boosheid, zeg maar woede.
De instinctieve reactie op voortdurende machteloosheid is woede
Het is een overlevingsreactie om als onmachtig kind op zeer sterke manier aandacht te vragen omdat je geen andere manier meer hebt.
Een kind huilt dan op een woedende manier.
Als die woede ook nog eens wordt genegeerd of erger nog, zelfs afgestraft volgt diep, diep verdriet – een gevoel van enorme verlatenheid, eenzaamheid, verworpenheid, toxische schaamte (die bevat de woordeloze overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘er scheelt iets met mij’, ‘ik ben ongewenst, of nog een andere variante of combinatie). Het is een zielstrauma. Franz Ruppert benoemt 2 varianten van dit zielstrauma:’liefdestrauma’ en ‘identiteitstrauma’.
Omdat vechten (boosheid) niet helpt en vluchten niet kan volgt automatisch de freeze reflex. Onder die freeze zit echter een vulkaan aan emoties. Stel je voor welke kracht nodig is om die te onderdrukken en hoeveel levensenergie dat kost. Je kan van complex trauma ook chronisch vermoeid worden. CVS is zo goed als zeker een traumasymptoom net als auto-immuunziektes zoals colitis, fibromyalgie, reumatoïde artritis, IBS, Crohn en vaak ook kanker dat zijn.
Dat gebeurt allemaal voor onze linker hersenhelft ontwikkeld is en dus zonder dat we daar later woorden of bewuste context bij hebben. Het zit in wat we noemen ons ‘impliciet geheugen’ d.w.z. het lichaam weet het wel maar wij niet.
Freeze en contractie zitten rouwen over verlies in de weg
Het lichaam is ons onderbewuste zegt Candace Pert in “Molecules of emotion’. Diep in ons lijf – in ons onderbewuste – zit in het geval van onveilige hechting – of (veelal onbedoeld) misbruik of verwaarlozing – grote woede en immens verdriet. Het is diepe, diep zielepijn.
Om op diep niveau ontwikkelingstrauma te helen is kunnen rouwen om ‘de vroege dood van veiligheid en verbinding’ in ons leven een vitale en veelal onbekende factor.
Maar de lagen van freeze en contractie zitten dat rouwen over verlies aardig in de weg…
Freeze is een soort zelfverdoving met endogene (lichaamseigen) pijnstillers (opioïden).
Het is niet evident om ‘bewust’ te gaan rouwen voor iets dat zo lang geleden is en zo diep verborgen zit. Het is verder ook niet erg aantrekkelijk om die diepe zielepijn wakker te maken. Ons onderbewuste houdt ons daarvan weg. Want reken maar dat onderdrukt kindtrauma pijn doet tot in je botten. In de Kabbala worden de botten genoemd als dat wat dichtst bij de ziel staat… (het merg bevat bijvoorbeeld multipotente stamcellen).
Rouwen is zeer noodzakelijk om los te komen van het patroon van zelfverlating (dissociatie) dat bij vroeg trauma hoort zodat je uiteindelijk diep kunt beseffen dat het niet jouw schuld was. Niet op rationeel niveau, maar tot diep in je cellen. In vroeg trauma zit zoals reeds vermeld ook altijd toxische schaamte (een woordeloos gevoel van niet goed genoeg te zijn).
We dienen de innerlijke criticus te ontwapenen
Dat is ook waarom we in co-dependente relaties terechtkomen. Dat heet tegenwoordig anders: ‘self love deficiency syndrom’. We hebben onszelf verlaten door dissociatie en we zijn helemaal gericht op de ander. De tegenpool in vo-dependente relaties heeft het omgekeerde patroon; die kan geen empathie hebben voor anderen en wil alleen maar krijgen. Dat is het co-dependente patroon: een poging tot relatie tussen ‘gever’ en een ‘nemer’ met kinderwonden. Verder dan een poging komt het nooit.
De toxische schaamte houdt samen met de diepe angst ook de zogenaamde ‘innerlijke criticus’ in leven. Die innerlijke stem staat dan ook weer het rouwen in de weg want ‘je moet niet zo huilen’ en ‘je moet je niet zo opwinden’, ‘je moet het loslaten’, ‘niet flauw doen’…, etc.
We dienen de innerlijke criticus (als die in ons leeft) te ontwapenen met diep mededogen voor ons jonge weerloze zelf.
Een andere (enorme) hindernis voor rouwen over de pijnlijke kindertijd is de zogenaamde ‘spirituele bypass’ die dicteert dat je daar als spiritueel wezen allemaal boven staat. Boosheid is niet spiritueel weet je wel… En ik slachtoffer? Nee hoor! Ik heb dat allang vergeven! Ja ja..
Ik had recent een paar keer iets gepost op FB over rouwen en kreeg daar veel commentaar op van een ‘spirituele coach’. Ik was niet in staat aan hem uit te leggen waarom rouwen zo belangrijk is… De spirituele bypass is een vorm van dissociatie: je ‘zweeft’ boven de pijn en ontkent dat die er is. Ik heb zelf ook jarenlang in de spirituele bypass gezeten omdat ik niets wist van mijn trauma’s.
Rouwen – hoe doe je dat dan?
Pete Walker, auteur van ‘The Tao of Fully Feeling’ reikt 4 processen aan om het rouwproces over de traumatische kindertijd te helpen.
- Boosheid opwekken
Het verdriet zit onder de boosheid, dus die dienen we eerst aan te pakken.
Het proces bestaat er in om je aanvankelijk ‘kunstmatig’ op te winden over het verraad dat je hebt meegemaakt, over de veiligheid die je hebt gemist, over de onveilige hechting die nu nog in je relaties meespeelt, over hoe de onderdrukte pijn die misschien je hele leven heeft scheef getrokken, over de chronische pijn die je echt niet verdiend hebt….
Onderdrukte boosheid en woede worden op termijn rancune of depressie.
Die rancune of depressieve gevoelens dienen we uit te spreken, ook als we ze nog niet voelen. We dienen de onrechtvaardigheid die ons is aangedaan – ook als het uit onmacht was – onder woorden te brengen en te voelen in ons lijf.
Je kan wel bewust begrip hebben voor hoe het allemaal gebeurd is maar je lijf – je onderbewuste – is daar niet veel mee gebaat. Impliciet geheugen (celgeheugen) verdwijnt daarmee niet.
Als de signalen van complex trauma er zijn (en die dien je te leren kennen als je ze niet kent), helpt redeneren en erover praten niet zoveel. De sprirituele bypass loert ook om de hoek…
Door de linkerhersenhelft te activeren met woorden en ingebeelde situaties breng je het impliciet geheugen (rechterhersenhelft) in contact met de linkerhersenhelft en herstel je beetje bij beetje de balans. Je doet dat niet met het originele verhaal – want daar ken je de details niet van – maar met een nieuwe duiding. Een nieuwe ‘narrative’ zoals neuropsychiater Dan Siegel dat noemt.
Ook tekeningen maken – zonder daar veel bij na te denken en zonder je af te vragen of het wel juist is – kan een nieuwe narrative helpen maken en nieuwe neurale paden aanleggen.
Een van de functies van de linkerhersenhelft is om dingen een plaats te geven. Dat kan niet zolang alles impliciet is. Er bewust mee bezig zijn om het alsnog een plaats te geven activeert ook een verbinding van de linkerhersenhelft met de rechterhersenhelft.
Door de linkerhersenhelft ‘online’ te brengen kun je dat wat wat onderdrukt is beetje bij beetje gaan mobiliseren en uitdrukken.
Boosheid opwekken (ook als dat gek voor je voelt) heeft ook als doel om de schuld en schaamte van je vroegste onschuldige zelf af te halen en ze te verwijzen naar de echte verantwoordelijken (ook als ze niet wisten wat ze deden).
Boosheid opwekken heeft ook verder ook als doel om uit de machteloosheid van de freeze te breken.
Als je in een omgeving bent die dat toelaat kan het schudden van je lijf en stampen op drumgeluiden en ook vocaliseren heel bevrijdend zijn. Ik vertel daar later meer over in het traumaboek.
Todat we onze instinctieve boosheid en woede kunnen contacteren en mobiliseren zal er niet veel ‘ontvriezing’ kunnen gebeuren.
Boosheid tilt je uit de angst en uit de bevriezende verschrikking die je als machteloze foetus of baby ervoer zonder enige mogelijkheid om het te begrijpen.
Contact maken met de boosheid kan voor sommigen onder ons (mezelf inbegrepen) ook het pleasergedrag helpen doorbreken.
Op een keer breekt er dan ook hartverscheurend verdriet doorheen.
- Huilen: de meest basale opluchting van het hart
Boosheid is de yang factor in rouwen, huilen de yin factor.
Niets ontwapent de innerlijke criticus zozeer als schaamteloos en bevrijdend kunnen snikken.
Zeer primair (soms hartverscheurend) huilen bevrijdt ons onderdrukt vermogen tot zelfliefde en maakt diep mededogen voor ons jonge zelf mogelijk.
Huilen ontvriest het hart als niets anders. Verdriet loslaten gaat best als er een veilige ander bij is.
Omdat we instinctief (uit onze stamtijd) rouwen ervaren als iets dat in gemeenschap gebeurt, komt er vaak diep verdriet (maar ook boosheid) boven in een veilige groep, zoals tijdens onze training tot Loslaatcoach™.
Boosheid en huilen zijn BEIDE nodig om het rouwproces volledig te maken. Zonder de tranen blijft de boosheid smeulen en zonder de boosheid blijft het verdriet pruilen. De yin en de yang zijn BEIDE nodig om de innerlijke balans te herstellen.
- Verbaliseren door te schrijven (‘journaling’)
Verbale expressie zowel in vocaliseren als in schrijven helpt om de emoties uit hun verbanning te halen. Zelfs langdurige rugklachten kunnen oplossen door schrijven in een dagboek…
Rugchirurg Dr David Hanscom genas zijn eigen ondraagkijke rugklachten door ‘journaling’ en geeft daar nu workshops over – hij ondermijnde bewust zijn eigen chirurgpraktijk om mensen te helpen zoals hij geholpen werd – wie daar meer wil over weten: Back in control – A surgeon’s roadmap out of chronic pain, David Hanson MD. Ik kwam dat boek tegen tijdens mijn trauma research.
De kunst is om bij het schrijven de woorden te laten ontspringen uit een gevoelsstaat, niet uit denken. Zolang er geen emoties bijkomen helpt verbaliseren niet zoveel.
Het taalcentrum zit in de linkerhersenhelft. Bevriezen is gerelateerd aan de rechterhersenhelft en aan het afsluiten van de linkerhersenhelft. Verbaliseren kan daarom het onevenwicht tussen links en rechts mede helpen oplossen.
Het is wel een proces van volhouden – dagelijks een beetje als een aanzwellende stroom – tot dingen plots kunnen vrijkomen. Het is een soort hele trage EMDR… (EMDR activeert de beide hersenhelften afwisselend).
Verbaliseren kan ook goed helpen om de innerlijke criticus van antwoord te dienen! Je kan ook boze brieven schrijven naar je opvoeders en die dan verbranden (niet opsturen dus).
Een speciale en zeer helende vorm van verbaliseren is om emoties veilig te leren uitdrukken in een bestaande relatie met behulp van Verbindende Communicatie (Marshall Rosenberg). Dat kan met een ouder/opvoeder die nog leeft maar ook in een partnerrelatie.
De technieken van Rosenberg kunnen ook helpen bij de innerlijke dialoog met je innerlijke kind. Ik ga daarop ook in tijdens de online cursus ‘Leren loslaten’.
Het is niet de online versie van de dagworkshop (2 dagdelen) maar van de weekend workshop (6 dagdelen). Er is dus ook veel extra materiaal voor wie de dagworkshop gevolgd heeft.
- Lichaamsgerichte mindfulness
Bewust aanwezig zijn bij wat je voelt in je lijf, ook als je niet weet waar het om gaat, helpt eveneens om impliciet geheugen te ontladen. Ook dat komt deels aan de orde in de online training ‘Leren loslaten’.
Fysieke pijn of ongemak verbergt vaak onderdrukte emoties. Het gaat dus niet alleen over het voelen van emoties maar ook van allerlei sensaties in je lijf en erbij blijven tot ze zich ‘openen’ of oplossen.
Rugpijn verbergt vaak boosheid. Ook spanning in de kaken verbergt boosheid. Verstoorde spijsvertering is ook vaak een gevolg van onderliggende boosheid (zoals zure oprispingen),
Verdriet zit vooral in darmen en longen maar ook in de keel en de neusholte. Verstard verdriet komt er ook soms uit als slijm…
Om bij de dieper onderdrukte emoties te komen dien je dieper en dieper te leren ontspannen. In de online cursus ‘Leren loslaten’ zit daarom ook een Yoga Nidra oefening. Yoga Nidra is ook bekend als de ‘yogislaap’. Het is een methode om langdurig in delta te zijn zonder te slapen
De online training ‘Leren loslaten‘ is een soort aanloop voor wie iets dient rouwen en dat (nog) niet kan.
Loslaten van meerdere lagen zorgt voor de ruimte waarin de diepere traumatische lagen beetje bij beetje kunnen bovenkomen. Dat kan vrij lang duren maar het alternatief is ziek worden op latere leeftijd.
Als je interesse hebt om meer met rouwen over verlies of andere vormen van loslaten bezig te gaan, er is nu een online training om te leren loslaten. Je kan beginnen met 3 gratis lessen. Om te starten met de gratis lessen surf naar https://lerenloslaten.com/3-gratis-lessen
Hartegroet,
Jan Bommerez
